In het spoor vanJ ubal

In de Bijbel is Jubal de stamvader van allen die kunst maken. Dit jaar neemt elke scribent u mee naar een boek, film, muziekstuk of ander kunstwerk dat haar of hem inspireert. Deze keer schrijft Saar Hoogendijk over Boeken van de troost van Erwin Mortier.

“Geen sonnet heeft ooit de koers van de geschiedenis verlegd.

De wereld is de wereld.

In 2008 kwam het boek Godenslaap uit. Het maakte diepe indruk op mij, al wist ik met de jaren niet meer zo goed waarom. Wonderlijk wel hoe mijn geheugen werkt, want ik onthoud veel meer een sfeer dan een verhaal of feiten. Onlangs kwam Godenslaap opnieuw uit, gebundeld met z’n opvolger De Spiegelingen en een nieuw, verbindend deel: De brieven van Matthew. Met elkaar kregen ze de titel Boeken van de troost.

Inhoud

In de Bijbel is Jubal de stamvader van allen die kunst maken. Dit jaar neemt elke scribent u mee naar een boek, film, muziekstuk of ander kunstwerk dat haar of hem inspireert. Deze keer schrijft Saar Hoogendijk over Boeken van de troost van Erwin Mortier.

 

De Grote Oorlog (WO I) is ineens een feit voor België. De mensen worden meegesleept in een loopgravenoorlog die onnoemelijk veel leed teweeg zal brengen. We maken kennis met Hélène, haar broer Edgard en de Britse oorlogsfotograaf Matthew, hun beider grote liefde. Hélène trouwt met hem. De liefde tussen Matthew en Edgard blijft verborgen. Edgard raakt in de loopgraven zwaar gewond en kreupelt door het leven. Maar in zekere zin zijn zij alle drie gewond, zoals iedereen in een oorlog min of meer gewond raakt.Tegelijk begint daar hun echte
leven, zo dubbel kan het zijn. In deze romans blikken de hoofdpersonen terug op hun leven, deels door middel van brieven aan elkaar.

Boeken  van de troost–en God?

Erwin Mortier spint de gedachten en de zinnen uit. Je kunt niet even snel doorlezen.Trage taal, als om een indringende tijd ook echt te laten binnendringen.Troost is het verbindende element van de drie boeken, maar waar die in schuilt? Geloof speelt niet met zoveel worden een rol. Is God in slaap gevallen? Zijn de goden in slaap gevallen, dat zij zich afzijdig houden van het gedonder op aarde?Als de ongelovige moeder van Hélène de doden toch iets van een hiernamaals toedicht, vindt Hélène dat ongerijmd, alsof ‘God nog steeds in ons is, een plompe leegte die zich om en om keert in onze spelonken’. Godverlatenheid is ook een ervaring met God. Maar wel een troosteloze.

Taal

Voor mij gaat er troost uit van de taal. De erkenning en verwoording van hoe de dingen gaan. Mensen maken zoveel mee. Een recensent zegt het zo: ‘Godenslaap beweegt zich op de grens van de wereld en vertelt over de levens van kleine mensen in een Grote Oorlog.’De waarnemingen van Hélène zijn soms erg raak. Oog in oog met een troep soldaten die terugkeren van het front ziet ze wezenloze blikken, terwijl ze af en toe een blik vangt. Met de jaren verdicht die ervaring zich: ‘Ze kijken me steeds scherper aan en persen in hun blik een heel leven samen. Ik heb daar zonen en minnaars gehad en ben in zoveel oogopslagen de dochter geweest van vaders die ik nooit gekend heb.’(p. 205) Jaren van verbijstering en argwaan, propaganda en onvermogen maken dat woorden gewantrouwd worden. En bovendien: ‘Geen sonnet heeft ooit de koers van de geschiedenis verlegd. De wereld is de wereld’. En toch zijn deze boeken ‘van de schoonheid en de troost’een formidabele aanklacht tegen de oorlog.

Lichaam

De homoseksuele Edgar straalt melancholie uit. Zijn gelittekende lichaam laat hij veelvuldig strelen en beminnen. Zijn trauma’s komen tot rust onder liefdevolle aanraking. In liefde en lust heeft hij ook zelf veel te geven. Niet alleen in woorden, ook in de taal van het lichaam ligt troost en genezing.

ds. Saar Hoogendijk